Maandag 22 maart
Mark Rutte, voorman van de grootste partij na de verkiezingen, wordt als eerste ontvangen door de net aangestelde verkenners. Hij voelt zich op zijn gemak bij hen. Annemarie Jorritsma is een politieke VVD-vriendin en D66'er Kajsa Ollongren is minister in zijn kabinet. Bovendien werkte hij ooit nauw met Ollongren samen; zij was secretaris-generaal op het departement Algemene Zaken waar hij nog steeds de scepter zwaait. De verkenners kennen hem en de Haagse mores en dat vindt Rutte fijn.
Rutte voel zich in het gesprek veilig en spreekt vrijuit over de instabiliteit van het CDA, die hij toch graag in het kabinet wil. Omtzigt morrelt als kritisch Kamerlid aan zaken waar Rutte zich juist senang bij voelt - en die is hij liever kwijt dan rijk in die positie - en daarom gooit Rutte subtiel de optie op de tafel dat Omtzigt wel minister kan worden. Jorritsma denkt vrijuit met Rutte mee en gooit het voorzitterschap van de Tweede Kamer op tafel als optie.
Oordeel: dit is een heel fout Haags gesprek. Ruttes heimelijke doel is een-kritisch-Kamerlid-wegpromoveren. En Jorritsma doet mee.
Gedrieën weten ze dondersgoed dat dit onderwerp niet hoort in dit gesprek en daarom maken de verkenners hiervan zelf geen aantekeningen. Dit blijft onder ons, denken ze.
Oordeel: geraffineerde Haagse mores van Jorritsma en Ollongren.
Bij dit gesprek zijn ook twee ambtenaren van Algemene Zaken aanwezig om de verkenners te ondersteunen. Zij schrijven alles op, ook het bovenstaand gesprekje over Pieter Omtzigt. De daarnaast uitgesproken persoonlijke woorden over hem vatten ze in hun aantekeningen samen met ‘allerlei PO’.
Donderdag 25 maart
De verkenners willen vandaag eerst met Rutte en daarna met Kaag om de tafel. De twee ambtenaren hebben de verkenners een A4’tje gegeven met wat zij aandachtspunten vinden voor de gesprekken.
Zinnen op dit A4’tje waren dus zichtbaar toen Ollongren gehaast naar de auto liep op het Binnenhof omdat ze een positieve corona-uitslag had.
Het stukje waar alles om draait is “positie Omzigt, functie elders”. Dit leek volgens de ambtenaren een belangrijk punt voor die dag op grond van wat zij eerder gehoord hadden in het gesprek tussen Rutte en de verkenners.
Het is overigens de vraag of Jorritsma en Ollongren deze notitie voordat hij uitlekte hadden gelezen. Ik ben licht geneigd ze te geloven van niet. Maar het kan ook wel zo zijn. In dit laatste geval hebben ze op 1 april in de Kamer ook hierover gelogen.
’s Avonds wordt Rutte door de NOS bevraagd over of hij weet waar de zin vandaan komt. Hij voelt dat er nattigheid is als hij erkent dat hij over andere functies voor Omtzigt gesproken heeft. “Ik heb het niet over Pieter Omtzigt gehad”, zegt hij stellig. Dit is een leugen. Ik kon het op dat moment aan zijn gezicht zien en aan zijn stem horen dat hij loog (niet dat dit een bewijs is, natuurlijk).
Oordeel: moreel verwerpelijk en ondermijnt vertrouwen in Rutte.
Hij legt daarna aan de journalist uit dat het niet mogelijk is voor de Kamer om de verkenners te bevragen over de inhoud van het gesprek, want ze zijn geen verkenners meer. (Waarom doet hij dit? Hij is in paniek dat het dan uitkomt dat hij over Omtzigt heeft gesproken.)
Oordeel: moreel verwerpelijk. Rutte probeert uit persoonlijke motieven een democratisch proces rondom openheid te beïnvloeden.
Maandag 29 maart
De verkenners sturen een brief aan de Kamer, met daarin de zin "Geen van de fractievoorzitters heeft met ons gesproken over de heer Omtzigt." Dit is een leugen.
Oordeel: moreel verwerpelijk en ondermijnt vertrouwen in Ollongren en Jorritsma.
Woensdag 31 maart
De net geïnstalleerde Tweede Kamer heeft die verkenners uitgenodigd om uitleg te krijgen. Eerst eist de Tweede Kamer inzage in alle documenten en aantekeningen rondom te verkenning. Rutte vindt dat laatste niet nodig.
(Natuurlijk niet, want dan komt zijn leugen uit èn komt uit dat hij probeert Omtzigt een andere plek te laten krijgen).
Oordeel: moreel verwerpelijk. Rutte probeert uit persoonlijke motieven een democratisch proces rondom openheid te beïnvloeden.
De meerderheid van de Kamer wil toch alle documenten zien. Rutte doet nog een laatste poging: “Geef de aantekeningen over mijn gesprek maar vrij, maar doe dat aub niet met de andere gespreksverslagen. Dat roept waarschijnlijk veel ongewenste emoties op.” (Waarom doet hij dat? Ik denk om sympathiek over te komen en een vorm van controle te houden.) De Kamer gaat er niet in mee.
Het debat wordt een dag uitgesteld.
Donderdag 1 april
De openbaar gemaakte aantekeningen van de ambtenaren tonen aan: Rutte had het weldegelijk over Pieter Omtzigt gehad met Jorritsma en Ollongren.
Rutte verklaart in de Kamer dat hij eerder voor de NOS-microfoon naar eer en geweten zei wat hij zich toen kon herinneren. Dit is natuurlijk een leugen. (Hij heeft deze truc in het verleden vaak toegepast als hij in de knel kwam.)
Oordeel: moreel verwerpelijk en ondermijnt vertrouwen in Rutte.
Rutte verklaart in de Kamer dat hij die ochtend om half acht is geïnformeerd dat in zijn gespreksverslag weldegelijk zinnen over Omtzigt staan. De rest van de Kamer kon om 9 uur het materiaal inzien.
Oordeel: moreel verwerpelijk. Via Haagse contacten wordt Rutte in tijd beoordeeld.
Rutte wil in de Kamer niet zeggen wie hem om half acht heeft geïnformeerd.
Oordeel: moreel verwerpelijk. Rutte vindt iets anders belangrijker dan een democratisch proces rondom openheid.
Dan komen verkenners Jorritsma en Ollongren aan het woord. Beiden bieden excuses aan voor het feit dat ze schreven "Geen van de fractievoorzitters heeft met ons gesproken over de heer Omtzigt.” Ze zeggen dat ze zich toen niet konden herinneren dat het in het gesprek met Rutte over Omtzigt was gegaan. Ze hebben dit helaas niet meer in de gespreksverslagen kunnen checken, zeggen ze, “omdat ze geen toegang meer hadden tot de stukken”.
Deze verdedigingslinie is doorzichtig Haags. Het zich niet herinneren is natuurlijk een leugen.
Oordeel: moreel verwerpelijk en ondermijnt vertrouwen in Ollongren en Jorritsma.
Mijn conclusie
Rutte, Jorritsma en Ollongren zijn mijn vertrouwen kwijt en het lijkt me het beste dat ze uit ons openbaar bestuur verdwijnen.
